AYANCIK ORMANCININ UÇAĞI

Yıllar sonra havacılık tarihi ile çalışmalarımda elime birkaç fotoğraf geçti. Bir uçağın kuyruk dikmesinde  “AYANCIK”  yazıyordu. Nasıl mutlu olduğumu bilemezsiniz. Hemen o fotoyu bilgisayarımda masaüstü arka planı olarak kullanmaya başladım. Şu an da o fotoğraf karşılar beni;

Benim Atatürk’ten sonra hayranı olduğum tek insan diye nitelendirdiğim, Tayyareci Vecihi Hürkuş’un kitabını okurken Ayancık kasabası üzerinden nasıl geçtiğini anlatan bölümü abartısız onlarca kez okumuşumdur. İlginizi çeker diye burada sizlerle paylaşmak isterim. Türkiye’nin Baş Tayyarecisi Vecihi Hürkuş ikinci yurt gezisi sırasında Zonguldak-Cide tarafından Ayancığa yaklaşır. Tarih 4 Eylül 1931’i göstermektedir. İsterseniz bu anıyı Hürkuş Hocamızın kitabından aktaralım.

“Hava çok sakindi, yaprak bile kıpırdamıyordu. Programımızda birinci durak Ayancık ve konağımız (gece kalış yeri) Sinop olacaktı. Aynı şartlar içinde uçarak Ayancık üzerine vardık, bu güzel sahil kasabamızın halkını ziyarete başladık, sahilde halk futbol sahasının tribün kısmında toplanmışlardı. Her taraf bayraklarla süslenmiş, bir bayram havası vardı. Tayyarenin inmesi için gerekli hazırlıklar yapılmış ve talimat gereği oyun sahasının ortasında duman çıkaran maddeler de yakılmıştı, ama bu hazırlık boşa giden bir emek olmuştu. Çünkü hem saha çok küçük, hem de etrafı duvarla örtülü, inişe ve kalkışa imkân vermeyen bir halde idi. İniş imkânsızlığını, bir kâğıda sebepleri ile yazarak topluluğa attım. Rotamı Sinop’a çevirip uçuşa devam ettim.”

Türk Tayyare Cemiyeti (T.Ta.C.) kurulduğu yıl olan 1925 yılı sonlarında yurt genelinde 400 şubeye ulaşmıştır. Bu kadar hızla örgütlenmesinin en büyük nedeni daha önce yapılanmasını oturtmuş Türk Ocakları’nın cemiyete yardımlarıdır. Yaptığım araştırmalarda şu ana kadar Ayancık T.Ta.C. Şubesinin kesin kuruluş tarihine rastlayamadım. Ancak rastladığım çok ilginç iki belge Ayancığı ilgilendiriyordu. Bilindiği üzere cemiyetin ilk aldığı karar madalya nizamnamesi idi. Yani T.Ta.C.’ ne yardımda bulunanlara Murassa, Altın, Gümüş ve Bronz madalyalardan verilmesiydi.

ZİNGAL ŞİRKETİ MÜDÜRÜ

• 28 Eylül 1931 Ayancık Zingal Şirketi Müdürlerinden Baki SAİT Bey 250 TL. Bağışta bulunmuş. 4321 No’lu kayıtla kendilerine “Altın Madalya” takdim edilmiş.
• 18 Ekim 1932 tarihinde ise Ayancık Tayyare Cemiyeti Şube Reisi Sami Bey 305 TL. Bağışta bulunmuş. 4363 No’lu kayıtla kendilerine “Altın Madalya” Takdim edilmiş.

Bu iki değerli insanın yapmış oldukları yardım gerçekten büyük bir vatan sevgisinin sonucuydu. Bireysel olarak yapılan bu yardımlar küçümsenecek rakamlar değildi.   Madalyalar ile ilgili bulduğum bu iki belge şimdilik şöyle düşünmemi sağlıyordu. Birincisi 1931 yılı Eylül’ünde cemiyet bilinci oluşmuştu. İkincisi 1932 yılı Ekim’inde T.Ta.C. Şubesi kuruluşunu çoktan yapmıştı.

İLK AYANCIK UÇAĞI

1933 yılı Ayancık Tayyare Cemiyeti Şubesinin sükse yaptığı bir yıldı.  Çünkü daha birçok büyük il adını taşıyacak bir uçak satın alamazken Ayancıklılar ilk uçaklarını alıyorlardı. O dönemde uçak alan il ve ilçeler adını verdikleri uçakları 30 Ağustos günü bir törenle il veya ilçelerinde görmek isterlerdi. Ayancıklılarda çok istemelerine rağmen bu mümkün olmadı. O dönemde uçağın inebileceği kadar bir düzlük Ayancık’ta yoktu. Ad konma törenlerinin yapıldığı 30 Ağustos, Zafer Bayramı olarak kutlanır. (Hepimizin bildiği gibi) ancak o yıllarda yapılan törenler nedeniyle 30 Ağustos Tayyare ve Zafer Bayramı olarak adlandırılırdı.

Uçaklarına ad verme törenini yapamayan Ayancıklılar çok üzülürler. Bu üzüntülerini çok iyi anlayan T.Ta. C. yetkilileri ilk fırsatta Ayancık uçağını Ayancık semalarına gönderirler. Halk mutlulukla uçaklarını seyreder.  O coşkuyla 1934 yılında ikinci Ayancık uçağını alabilecekleri parayı toplamışlardır bile. Cemiyet yetkilileri bu heyecanı söndürmek istemezler.

1934 yılı 30 Ağustos’unda Ayacık, Bafra ve Çarşamba uçaklarının ad konma merasimini birlikte yapmaya karar verirler. En uygun yer Sinop’tur.  Toprak bir düzlük uçakların inip kalkabileceği şekilde düzenlenir.

SİNOP’TA TAYYARE BAYRAMI

Tören günü geldiğinde Ayancıklılar Sinop meydanında hazırdılar. Tören kısaca şöyle olur. Tayyare Cemiyeti Şube Başkanları bir konuşma yaparak halka teşekkür ettiler. Ayancıklılara Şube Reisi Sami Bey hitap etti. Uçağın isminin yazılı olan kuyruğu bir örtüyle kapalıydı ve bir kurdele ile süslüydü. Adet olduğu üzere o anda en fazla bağışı yapan örtüyü kaldırmaya hak kazanırdı. Ayancık uçağının örtüsünü Sinop’lu tüccarlardan Hacı Ömerzade İzzet Bey 30 TL. Bağışlayarak kazandı. Sinop Valisi Abdülhak Savaş Bey kurdeleyi kestiğinde,  meydanı alkış sesi inletiyordu.

Dikkatiniz çektiğinden eminim.  Keşke Ayancıklı birisi örtüyü kaldırsaydı, diyorsunuz.   İki yılda iki uçak almak hiçbir ilçenin başarabileceği bir iş değildir. O gün yüksek bir meblağı ödeyecek Ayancıklının çıkmamasını normal karşılamak gerekir. Bir de Sinopluların hiç uçak almadıklarını düşünürseniz, bu sizi rahatlatır.

1935 yılında Cemiyet adını Türk Hava Kurumu  (THK) olarak değiştirir. On yılda THK’ya 229 uçak bağışlanmıştır.

ZİNGAL T.A.Ş. ve  56.702 LİRA

12 Kasım 1939 Tarihli THK kayıtlarında şu bilgiye ulaştığımda şok oldum. Ayancık ZİNGAL T.A.Ş.  “ 56.702 TL.” Evet, yanlış okumadınız, (Elli altı bin yedi yüz iki )  bağışta bulunur THK’ya.  Bu bağış karşılığı 4871 No’lu kayıtla Zingal T.A.Ş. ye  “ Murassa Madalya” verilir. Murassa; değerli taşlarla süslenmiş demektir. Bilmeyenler için Zingal’ı birazcık anlatalım.

Ayancık ormanları 10 Şubat 1926 tarihinde Türkiye Tekel Kibrit Fabrikaları tarafından işletilmeye başlanmıştır.  Temmuz 1928’de ismini Zindan ve Çangal dağlarından alan  “ZİNGAL” şirketi işletme haklarını devralıyordu. Şirket Belçikalıların ağırlıklı olduğu bir topluluktu. Alman, Rus, Polonya ve İsviçreli ortaklardan oluşan topluluk Zingal’ı Türkiye’nin birinci, dünyanın ikinci büyük orman işletmesi haline getirdi. Fabrikada 1.500 – 2.000 işçi çalışmaktaydı.

1925 – 1945 yılları arasında faaliyet gösteren şirket yöre insanını sosyo-ekonomik yönden etkilemiştir. Şirket tarafından yaptırılan kültür evi daha sonra 1936 yılında halkevi olarak kullanılmaya devam edilmiştir. Hilali Ahmer (Kızılay), Ayancık idman Yurdu, Türk Tayyare Cemiyeti, tiyatro ve toplantı salonu bu binada faaliyet göstermiştir. Fabrikadan elde edilen elektrik enerjisi ilçe merkezinde kullanılmıştır. Doğal olarak okuma yazma oranı üst seviyededir.

Tayyare Cemiyetinin de yer aldığı Halkevi binası

Ormancılıktan elde ettikleri gelirlerinden büyük bir bölümünü havacılık için harcayan Ayancıklılara ne kadar teşekkür edilse azdır. Kelimelerle anlatılamaz.

Mustafa KILIÇ
Havacılık Tarihi Araştırmacısı – Yazar