SARDİNYA ADASI – CAGLİARİ

Bugün 5 Kasım 2024 Salı. Dün ge­mi­miz gün bo­yun­ca de­niz­de sey­ret­ti. Bar­se­lo­na Li­ma­nı’ndan (İspan­ya) çıkan ge­mi­miz bugün Cag­li­ari (İtalya) li­ma­nın­da de­mir­le­di. Cagli­ari şehir turu yap­mak için liman dı­şın­da bek­le­yen oto­bü­sü­mü­ze bin­dik. Cag­li­ari yüz­yıl­la­ra da­ya­nan ta­ri­hi, Ak­de­niz ha­va­sı ve zen­gin de­niz­ci­lik ge­le­ne­ği ile dolu canlı bir kül­tür mer­ke­zi ola­rak öne çık­mak­ta­dır. İtalya’nın sar­dun­ya ada­sı­nın baş­ken­ti olan şehir adı­nın Güney kıs­mın­da yer al­mak­ta­dır me­lek­ler kör­fe­zi’nin pa­no­ra­mik man­za­ra­sı­nı sun­mak­ta­dır. Cag­li­ari, Roma ka­lın­tı­la­rı, orta çağ sur­la­rı, barok ki­li­se­le­ri ve uzun kumlu sahil şe­ri­di­nin çe­şit­li ka­rı­şı­mı ile ün­lü­dür. Şeh­rin kalbi, dar so­kak­lar, yük­sek burç­lar ve gör­kem­li Cag­li­ari ka­ted­ra­li ile dolu, bir te­pe­nin üze­rin­de yer alan yük­sek du­var­lı bir ma­hal­le olan ta­ri­hi Cos­tel­lo böl­ge­si­dir. Kra­li­yet sa­ra­yı ve antik Roma am­fi­ti­yat­ro­su­nun bu­lun­du­ğu Pi­az­za Pa­laz­zo, şehre geç­mi­şin duy­gu­su­nu aşı­la­mak­ta­dır. Cag­li­ari, Sar­dun­ya kül­tü­rü­ne ve Ak­de­niz yaşam tar­zı­na dal­mak is­te­yen­ler için cazip bir des­ti­nas­yon­dur.

İlk du­ra­ğı­mız Cag­li­ari Ma­ri­na­sı şeh­rin en önem­li nok­ta­sı­dır. Roma başta olmak üzere çe­şit­li fark­lı böl­ge­ler­den ve ül­ke­ler­den gelen ge­mi­le­rin ve yat­la­rın ya­naş­tı­ğı bu liman hem tu­ris­tik hem de ti­ca­ri amaç­lı ola­rak şehre büyük bir ka­za­nım sağ­la­mak­ta­dır. Ma­ri­na­yı cazip kılan ise; çev­re­sin­de çokça ma­ğa­za, dük­kan, res­to­ran ve ka­fe­le­rin bu­lun­ma­sı­dır. Sahil cad­de­si bo­yun­ca yü­rü­yüş alan­la­rı akşam sa­at­le­rin­de in­san­la­rın ter­cih et­ti­ği me­kan­la­rın ba­şın­da gel­mek­te­dir. Gru­bu­mu­zu gez­di­recek oto­bü­sü­mü­ze ge­çi­yor ge­zi­miz baş­lı­yor. Yo­lu­mu­zun üs­tün­de tepe’de yer alan San­tu­ario di Bo­na­rio Ki­li­se­si önün­de­yiz. Hi­ka­ye­si şöyle; Mer­yem Ana’nın basit bir hey­ke­li, 14. yüz­yıl­da bir fır­tı­na­ya ya­ka­la­nan İspan­yol de­niz­ci ta­ra­fın­dan de­ni­ze dö­kül­dük­ten sonra yı­kan­dı. Bugün de­niz­ci­ler hala de­niz­ler­de ko­run­mak için bu­ra­ya gelip dua edi­yor­lar. Hey­kel, yük­sek su­na­ğın ar­ka­sın­da bir niş için­de tu­tu­lu­yor­muş. İlk ori­ji­nal ki­li­se 1323 yı­lın­da inşa edil­miş, yıl­lar için­de bü­yü­tül­müş 1954 yı­lın­da res­to­re edil­miş. Mer­yem Ana Sar­dun­ya’nın ko­ru­yu­cu azi­zi­dir.

Her yıl bu­ra­ya 300 düğün tö­re­ni ya­pı­lı­yor­muş. Bir düğün için 2 yıl ön­ce­den re­zer­vas­yon ya­pıl­ma­sı ge­rek­mek­te imiş. 2.Dünya Sa­va­şı’nda ki­li­se bom­ba­lan­ma­lar son­ra­sı ağır hasar gör­müş. Bina ol­duk­ça et­ki­le­yi­ci… Ur­pi­no te­pe­si­ne gel­di­ği­miz­de oto­bü­sü­müz­den ini­yo­ruz. Man­za­ra ha­ri­ka bir ta­raf­ta tuz tar­la­la­rı ve lagün, diğer ta­raf­ta şeh­rin uzan­dı­ğı man­za­ra­yı iz­li­yo­ruz. Kar­şı­mız­da As­si­si­li Aziz Fron­cis Hey­ke­li Euro­pa Bul­va­rı’nın pa­no­ra­mik nok­ta­sın­da. Tu­rist­le­rin ve bölge sa­kin­le­rin­den sıkça zi­ya­ret et­tik­le­ri yer. Ulus­la­ra­ra­sı üne sahip sa­nat­çı Peder And­rea Mar­ti­ni ta­ra­fın­dan 1980’lerde ya­ra­tı­lan “Fra­tel­lo Sole” adlı eser, As­si­si­li din adamı ko­lu­nu gök­yü­zü­ne doğru kal­dır­mış şe­kil­de tas­vir edi­len hey­kel. Hey­kel, tüm şehre bu pa­no­ra­mik ko­num­dan hakim olan, ko­ru­yan ve kut­sal İtalya’nın ku­ru­yu­cu­su Aziz As­sis­li Fron­cis’i tas­vir edi­yor. Gru­bu­muz bi­rey­sel ve toplu fo­toğ­raf­lar çe­kil­dik­ten sonra yol­cu­lu­ğu­muz Po­et­to Pla­jı­na… Pi­to­resk bitki ör­tü­süy­le çev­ri­li kar be­ya­zı kum­la­ra sahip 7 km uzun­lu­ğun­da bir plaj­da­yız. Sa­hil­de­ki alt­ya­pı fark­lı yaş­lar­da­ki ve fark­lı ilgi alan­la­rı­na sahip ta­til­ci­le­rin çe­ki­ci bir şey­ler bu­la­ca­ğı şe­kil­de dü­zen­len­miş. Ço­cuk­lar için oyun alan­la­rı ve sığ alan­la­rın yanı sıra genç­ler için ge­nel­lik­le kum­sal­da par­ti­ler ve dis­ko­lar dü­zen­le­ni­yor­muş. Kı­yı­dan bak­tı­ğı­nız­da bir dağın te­pe­sin­de “Şey­tan Eyeri”ni hay­ran­lık­ta iz­le­ye­bi­lir­ler. Plaj kıyı bo­yun­ca çok sa­yı­da res­to­ran­lar, kafe ve bar­lar bu­la­bi­lir­ler. Gru­bu­muz­da bir ka­fe­de kahve mo­la­sı son­ra­sı ge­zi­mi­ze devam için oto­bü­sü­mü­ze bi­ni­yo­ruz. Yo­lu­muz şa­şır­tı­cı ve bü­yü­le­yi­ci bir doğal gü­zel­lik kö­şe­sin­den ge­çi­yo­ruz. Ta­bi­at ko­ru­ma alanı ilan edi­len Mo­len­tarp­lus Parkı. Yal­nız­ca yaban ha­ya­tı için bir sı­ğı­nak değil, aynı za­man­da deniz ve ka­ra­nın bir­leş­ti­ği eşsiz bir eko­sis­te­mi de tem­sil edi­yor. Reh­be­ri­mi­zin uya­rı­sıy­la, la­gün­ler ara­sın­da dans eden pembe fla­min­go­la­ra hay­ran ka­la­rak ha­fı­za­lar­da yer edecek kart­pos­tal gö­rün­tü­sü ve­ri­yor­lar. Fo­toğ­raf­lar çe­ki­li­yor yo­lu­nu­za devam edi­yo­ruz.

Audar­ya Şarap Fab­ri­ka­sın­da­yız. Audar­ya is­mi­nin an­la­mı “ruhun asa­le­ti”dir. Sar­dun­ya’daki şa­rap­çı­lık ge­le­ne­ği Roma ve Kar­ta­ca ara­sın­da­ki Pön sa­va­şın­dan önce Nu­ra­gic uy­gar­lı­ğı­nın ya­şa­dı­ğı, ar­dın­dan 18. yüz­yı­la kadar orta çağ bo­yun­ca kont­ro­lün de­ğiş­ti­ği antik za­man­la­ra kadar uza­nır. Aile adına bize yar­dım­cı olan ka­dı­nın söy­le­miy­le: “Audar­ya’yı il­gi­len­di­ren her şeyin mer­ke­zin­de öz­gün­lük ve ge­le­nek var­dır. En­ri­co Pala, kızı Ni­co­let­ta ve oğlu Sal­vo­to­re ile bir­lik­te Audar­ya ‘nın şa­rap­çı­lı­ğı­nın te­me­lin­de yatan bir fel­se­fe­ye sa­hip­tir. Ge­le­nek­le­ri 1940 yı­lın­da ilk bağ­la­rı diken En­ri­co’nın ba­ba­sı Sal­vo­to­re’ye da­ya­nır.” Gru­bu­muz­la yerel ve bizim reh­ber­le fab­ri­ka gö­rev­li­si­nin an­la­tı­mıy­la fab­ri­ka­yı üzüm sı­kı­mın­dan fer­men­te olu­şu­mu­na ora­dan üre­ti­me beton, metal ve ağaç sak­la­ma ala­nı­na kadar gez­dik­ten sonra tadım yap­mak üzere ha­zır­la­nan ma­sa­da; şa­ra­bın lez­ze­ti­ni art­tır­mak için fark­lı pey­nir­ler­le bir de­ne­yim ya­şa­dık. Ortam ol­duk­ça gü­zel­di. Fab­ri­ka­dan şa­rap­lar alın­dı, et­raf­ta­ki üzüm bağ­la­rı ve mini evcil hay­van ba­rı­na­ğı ge­zil­dik­ten sonra fab­ri­ka ge­zi­miz sona erdi. Cag­li­ari mer­ke­ze doğru yol­cu­lu­ğu­muz sı­ra­sın­da çift­lik­ler­den ge­çi­yo­ruz. Sar­dun­ya adası Ak­de­niz­de bir ada ol­ma­sı­na rağ­men çift­çi­lik, ço­ban­lar ve ko­yun­la­rın ül­ke­si­dir. Bu özel­lik­ler mut­fa­ğın­da önem­li yer tutar. Deniz ürün­le­ri de­ne­yim­le­ne­bil­se de bol mik­tar­da kı­zar­mış kuzu, do­ma­tes soslu veya pes­to­lu köfte ve büyük kus­kus ben­ze­ri küçük bir irmik ma­kar­na­sı olan fre­go­le­de bu­lu­nur. Ay­rı­ca İtalya’nın en kes­kin koyun sütü pey­ni­ri­ne sahip ol­du­ğu bi­lin­mek­te­dir. Yenne mey­da­nı’na gel­di­ği­miz­de oto­bü­sü­müz­den indik. Reh­be­ri­miz ser­best zaman verdi. Bu­luş­ma ye­ri­miz bu­ra­sı ola­cak.

Yenne Mey­da­nı’na 1822’de Sar­dun­ya Kralı Carlo Fe­li­ce’nin onu­ru­na ilk taş ko­yul­muş. Mey­dan­da, mev­cut dev­let yolu olan Parto Tor­res’e giden kra­li­yet yo­lu­nun baş­lan­gıç nok­ta­sı­nı be­lirt­mek için 1822’de Yenne Mar­gu­is Va­li­si ta­ra­fın­dan yer­leş­ti­ri­len ki­lo­met­re taşı bu­lu­nu­yor. Mey­da­nın hemen için­de­ki mimar Ga­eto­no Cima ta­ra­fın­dan ta­sar­la­nan bir kaide üze­ri­ne yer­leş­ti­ri­len Carlo Fe­li­ce Hey­ke­li bu­lun­mak­ta­dır. Mey­dan ağaç­la­rın göl­ge­sin­de­ki bank­lar­da din­le­ne­bi­le­ce­ği­niz ortam var. Et­ra­fın­da ti­ca­ri fa­ali­yet­ler gös­te­ren iş yer­le­ri, bar­lar, res­to­ran­lar ve mar­ket­ler­le çev­ril­miş. Şeh­rin kalbi, dar so­kak­lar, yük­sek burç­lar ve Cag­li­ari ka­ted­ra­li ile dolu, bir te­pe­nin üze­rin­de yer alan yük­sek du­var­lı bir ma­hal­le olan ta­ri­hi Cos­tel­lo böl­ge­sin­de ge­zi­miz baş­lı­yor. Cag­li­ari ‘nin po­pü­ler alış­ve­riş cad­de­le­rin­de do­la­şır­ken, özel ma­ğa­za­lar, fark­lı türde on­lar­ca çanta satan il­ginç dük­kan, mo­dern ve mo­da­ya uygun bayan kı­ya­fet­le­ri ve ak­se­su­ar­lar sun­mak­ta… Şeh­rin sem­bol­le­ri ile yerel kay­nak­lı ürün­ler ve çe­şit­li he­di­ye­lik eşya sunan iş yer­le­ri ara­sın­da alış­ve­riş­te ya­pı­lı­yor. Kent­te son ola­rak ge­ze­ce­ği­miz yer San Remy Ki­li­se­si.

San Remy Ka­le­si Cag­li­ari’nin en eski ya­pı­la­rın­dan bi­ri­si­dir. Orta çağ­dan kalma olan bu kale, mer­mer ağır­lık­lı mal­ze­me­si ile dik­kat çek­mek­te­dir. Şeh­rin en tu­ris­tik me­ka­nı olan kale 19. yüz­yıl­da Cos­tel­lo il­çe­si­ni sa­vu­na­bil­mek ama­cıy­la inşa edil­miş­tir. Sar­din­ya ta­ri­hi bo­yun­ca önem­li bir rol oy­na­yan Savey Kra­li­yet Aile­si de bu­ra­da ya­şa­mış­tır. Kale günün her sa­atin­de gi­de­bi­le­ce­ği­niz tu­ris­tik me­kan­lar­dan bi­ri­si­dir. Fo­toğ­raf­lar al­dık­tan sonra bu­luş­ma ye­ri­miz Yenne Mey­da­na doğru yola ko­yul­duk. Carlo Fe­li­ce Hey­ke­li­nin kar­şı­sın­da­ki ağaç­la­rın al­tın­da­ki bank­ta mey­da­nın­da in­san­la­rı iz­ler­ken zaman geldi. Oto­bü­sü­mü­ze bi­ne­rek ge­mi­mi­ze doğru yola ko­yul­duk.

SAR­DUN­YA ADASI (Sar­di­nio). Sar­din­ya Adası, ta­ri­hi zen­gin­lik­le­ri, eşsiz doğal gü­zel­lik­le­ri ve lez­zet­li mut­fa­ğı ile sa­de­ce bir tatil yeri değil, aynı za­man­da bir kül­tür ve tarih ha­zi­ne­si­dir. Ta­ri­hi bo­yun­ca fark­lı me­de­ni­yet­le­re ev sa­hip­li­ği yap­mış olan Sar­din­ya, Antik Roma ka­lın­tı­la­rın­dan nu­rag­hi ku­le­le­ri­ne, gotik ki­li­se­ler­den Arap-Pi­za­lı dö­ne­mi ka­le­le­ri­ne kadar çe­şit­li mi­ma­ri ha­zi­ne­ler ba­rın­dı­rır. Sar­din­ya’nın doğal gü­zel­lik­le­ri ise turku­az renk­li de­niz­le­ri, altın kum­sal­la­rı ve nefes kesen man­za­ra­la­rı ile ün­lü­dür. Sar­din­ya çok dağ­lık ol­ma­sı yü­zün­den yok­sul bir ada­dır. Sar­din­ya da hal­kın çoğu de­niz­den ol­duk­ça yük­sek­te­ki küçük ka­sa­ba ve köy­ler­de ya­şa­mak­ta­dır. Bu yaşam bi­çi­mi Sar­din­ya­lı­lar, Roma İmpa­ra­tor­lu­ğu’ndan 19. yüz­yı­la kadar süren kor­san akın­la­rın­dan ko­run­mak ve sıtma has­ta­lı­ğı­na ya­ka­lan­ma­mak için be­nim­se­miş­ler. Adada yal­nız­ca iki büyük kent var­dır; bun­lar gü­ney­de Cag­li­ari, ku­zey­ba­tı’da Sas­sa­ri­dir. Sar­din­ya’da resmi dil İtal­yan­ca­dır. Ancak adada Sardu adlı bir yerel dilde ko­nu­şu­lur. Sar­din­ya’nın özel­lik­le dağ­lar­la çev­ri­li iç böl­ge­le­rin­de­ki izo­las­yo­nu, yerel kül­tür­le­rin ko­run­ma­sın­da önem­li bir etken ol­muş­tur. Bu böl­ge­de ya­şa­yan­la­rın ge­nel­lik­le 100 ya­şı­na ve öte­si­ne kadar da ya­şa­dı­ğı bi­lin­mek­te­dir. (Prof. Luca De­i­ana bel­ge­se­li) Sar­din­ya’da 2400 ki­şi­nin 100 ya­şı­na ulaş­tı­ğı be­lir­le­miş. Şim­di­ye kadar en uzun ömür­lü ki­şi­nin Gi­oven­ni De­i­ana ol­du­ğu­na ina­nı­lı­yor. 1718’de doğ­du­ğu­na ina­nı­lı­yor 124 ya­şın­da ölmüş. Yine bu adada çoğu kimse hala bir­bi­ri­ne bağlı, üç hatta dört ku­şa­ğın bir arada ol­du­ğu aile dü­ze­ni için­de ya­şı­yor. Bi­li­nen odur ki “İş, uzun ya­şa­mak­ta değil, ke­yif­li ve sağ­lık­lı bir şe­kil­de ya­şa­mak­ta…”
Yo­ru­cu bir gün ge­çir­dik. Ge­mi­mi­ze geç­tik akşam ye­me­ği­ne kadar ka­me­ra­la­rı­mız­da din­len­dik. Yarın Na­po­li’deyiz.