Tayyare Madalyonu

17 Temmuz 2013 tarihli üç gazetenin Ankara eklerinde bir haber yayınlandı. Haberin manşetleri şöyleydi: “Tarihi madalyon antikacıda çıktı.” Yazılarda bulunan madalyon hakkında kısa bilgiler veriliyordu. Bu haber yerel eklerde değil, ulusal gazetelerin tamamında olmalıydı.

Haberin ertesi günü soluğu Doğan Koleksiyonculukta, Necati Doğan Bey’in yanında aldım. Kibar, güleç ve misafirperver Necati Bey ile kırk yıllık dostçasına sohbete başlamıştık bile. O da heyecanlı idi, bilgilerimizi bir çırpıda paylaştık. İster istemez konu dönüp dolaşıp arşivlerin yetersizliğine ve kayıtların tutulmayışına dayanıyordu. Maalesef kesin bilgiler yoktu.

Necati Bey tezinde, çok önemli olan bu madalyonun birincisinin Atatürk’e verilmiş olabileceğini, ikincisinin ise Sabiha Gökçen’de olabileceğini savunuyordu. Türk Tayyare Cemiyeti’nin kuruluşu olan 1925 tarihinde yapıldığı ise kesindi.

İLGİLENMESİ GEREKENLER NEREDELER?

Türk Hava Kurumu (THK) eski adıyla Türk Tayyare Cemiyeti (T.Ta. C.) bu madalyon ile ilgilendi mi? Sorusuna şu ana kadar arayan kimse olmadı diye yanıt verdi Necati Bey.  Çok üzücü, Hava Kuvvetleri Komutanlığı da ilgilenmeliydi bence. Hem THK’nın hem de Hv.K.K.Lığının harika havacılık müzeleri var, bu değerli ve tarihi obje milyonların görebilmesi için bence müzelerden birinde yer almalı. Ancak yeterli bilgilerinin olmadığını varsayarsak, ilgilenmemelerinin doğal olduğunu kabul etmemiz gerekiyor. Bize düşen görev de, biraz bilgi paylaşmak.

MADALYONUN ÖZELLİKLERİ

Gazetelerde yer alan kısa notlara bir göz atalım. Madalyonun ön yüzünde, meşe yapraklarından bir çelenk çevreyi süslüyor. İç kısmında ay ve yıldız ile çift kanatlı bir uçak figürünün bulunduğu tarihi madalyonda, harf devriminden önce basıldığı için Osmanlıca “Türk Tayyare Cemiyeti” ve tarih olarak da Hicri “1341” (Miladi 1925) yazıyor. Yaklaşık 6,5 santimetre çapında olan madalyonun yine ön yüzündeki figürlerin arasında küçük biçimde İsviçre’de basıldığı şirket “Huguenin” adı yazarken, arka yüzünde seri numarası olan “2” bulunuyor. Ayrıca madalyonun 0,900 ayar gümüş olduğunun ibaresi işaretlenmiş.

Bilindiği üzere T.Ta.C.  kuruluşundan sonra ilk toplantısında alınan karar gereği Vecihi Hürkuş’a bir görev verilir bu da Madalya Nizamnamesinin yapılmasıdır.

Vecihi Hürkuş anılarında bu konuyu şöyle kaleme alır: “Bu faaliyet sırasında bütün milletimizin cemiyetle alakasını temin etmek ve halkımızın yardımına dayanacak olan bu varlığa seve seve bağışta bulunacak yurttaşları teşvik etmek için bir Madalya Nizamnamesi kaleme almıştım. Bronz, gümüş, altın ve murassa olmak üzere dört kalite olan madalya, bröve şeklinde, 5 cm çapında oval bir çelenkti ve içinde bir tayyare görünüyordu. Bu tayyareyi milli bir varlık olan ilk Türk tipi tayyaremin resmi ile süslemiştim.” Görüldüğü üzere dört çeşit madalyanın tasarımlarını da Vecihi Hürkuş yapmış.

Bugün gündemimizde olan Madalyon da aynı forma çok yakın dizayn edilmiş. Yine içersinde Vecihi Hocamızın K-VI uçağının bir figürü yer almış.

Necati Doğan 2014 yılında 9. Yıl Para Kataloğunda bu madalyona da yer verir, ancak bu güne kadar bu konuda detay bilgi verebilecek hiçbir kurum, kuruluş ve özel kişilik kendisine ulaşmamıştır.

ATATÜRK’ÜN YAVERİ CEVAT ABBAS GÜRER

Atatürk’ün yaveri olan Cevat Abbas Gürer’in anılarını kendi notlarından ve belgelerinden derleyerek yapılan titiz çalışma, torunu tarafından kitaplaştırıldı. Ekim 2006 tarihinde birinci baskısını yapan kitap tamamen Cevat Abbas Bey’in tarihin bilinmeyen bir kesitini aydınlatması açısından önemli. Konumuzla ilgili olarak bu eserin 315. sayfasına bir göz atalım.

“ Efendiler;

Bütün işlerimde en hassas bir tüccar gibi her bahane ile cemiyetimize varidat[1]  temin eylemeyi şiar edindiğim cihetle[2] tetkiki seyahati esnasında vaki sarfiyatımıza[3]  bir zımman[4] olduktan başka asgari otuz bin lira varidat getirecek olan düğme halinde madeni tayyare cemiyeti rozetlerini vücuda getirmeyi ve bu hususta bir mukavele akteylemeyi faydalı gördüm.”

Türk Tayyare Cemiyeti yaka rozeti

Cevat Abbas Bey’in sözünü ettiği rozet 1925 tarihinde yurtdışı seyahati sırasında yaptığı anlaşmalardan sadece bir tanesidir. Tamamen cemiyete gelir getirmesi için verilecek rozetlerden bahsetmektedir. Söz konusu rozetlerin çeşitli örneklerini görmüştüm. Gümüş, bronz ve altınla karışık olanlar bile var. İşte bugünlerde gün yüzüne çıkan bu devasa madalyon, o rozetlerin büyük hali. Neden bu kadar büyük yapılmış? Şu ana kadar bu konu ile ilgili hiçbir bilgiye ve belgeye rastlamadım.

Yaka Rozeti

ARAŞTIRMALAR DEVAM EDİYOR

Araştırmacı, yazar ve koleksiyoner Necati Bey’den aldığım bilgiler ışığında madalyonun üzerinde yer alan ‘‘HUGUENIN’’ yazısından başlayarak araştırmaları derinleştirmeye başladım. Huguenin Freres & Co. Medailleurs SUISSE şirketini mercek altına alıyorum. Umarım kısa sürede bilgi sahibi oluruz. Dikkatimi çeken başka bir ayrıntı da şu oldu. Cevat Abbas Bey ve ekibi Avrupa seyahati sırasında Almanya, Danimarka, Fransa ve İtalya’ya gitmişlerdi. Madalyonun yapıldığı ülke olarak gözüken İsviçre ise gidilen ülkeler arasında yok.

ARADAN ON YIL GEÇTİ  (2013 – 2023)

27 Nisan 2023 Perşembe günü değerli arkadaşım Necati Doğan’ı ziyaret ettim. Bana bir sürprizi olduğunu söylüyordu.

Yukarıdaki fotoğraflarımızda elimizde tuttuğumuz yeni bir Türk Tayyare Cemiyeti Madalyonu daha bulunmuştu. Bu madalyon diğerlerinin aksine Gümüş değil, Bronz’dan yapılmış. 6,25 cm çapında, 50 gr ağırlığında idi. Madalyonun arkasında ise, “16 Şubat 1925” tarihi ile “Tayyare Cemiyeti Kurucu Başkanı Cevat Abbas Gürer 1887-1943” yazıyordu. Madalyonun arkasındaki yazı için naçizane kısa bir yorum yapmak isterim. Madalyonun 1925 yılına ait olduğunu düşünürsek arkasındaki yazının 1928 harf devrimi sonrasında yazıldığı bir gerçek.

• [1] Varidat; Gelir.
• [2] Cihetle; Hedefleyerek.
• [3] Sarfiyatımıza; Harcamalarımıza.
• [4] Zımman: Zarar ve ziyana karşılık verilen bedel. Kefil olma.